Safiye'me karyola dar gelir? Hikayesi...

Safiye'me karyola dar gelir?


İlk bakışta ne dediği anlaşılamayan güzel mi güzel bir urumeli türküsüdür bu. Rumeli Ekrem ve Güntekin dinlemekten bir süredir rumeli türkülerine merak sarmış bulunmaktayım. Önümüzdeki 3 ay boyunca sırf rumeli türküsü dinleyeceğim banko!

Güm güm kaynana, hop hop kaynana, ben kızınla yan yana, sen dışarı kaynana mı dersin, sarı kavun dilimi mi dersin, Osman Aga'lar mı dersin içim dışım rumeli oldu. Nihayetinde bu türküye rastladım.

Kimdi bu Safiye? Sevdiceği ile arasında ne geçmişti, rumeli düzlüğünde aralarında neler yaşanmıştı, şişman mıydı, hafifmeşrep bir kişiliği mi vardı, neydi ozanın meramı? Sözün kısası bu Safiye'nin karyolaya sığmaması bana dert oldu. Öncelikle Hazreti Google'dan yardım aldım tabii.

Benim dinlediğim versiyonun sözleri şu şekilde idi:

Çıksam urumeli düzüne
Alsam Safiye'yi dizime

Safiye'm kınalar yakmış
On parmağın eline

Ar gelir Osman Aga ar gelir
Safiye'me karyola dar gelir

Kıratımı bahçeye bağladım
Osman'ı gurbete yolladım
Osman gurbetten gelince
Üç gün üç gece ağladım

Osman aga Osman aga bak bana
Neler söyleyeceğim sana
Safiye de kızını ver bana
Güvey de olayım ben sana

Aslında türkünün birden çok versiyonu var. Yani güvey kısmına damat diyeni var, Osman Aga'nın askere gidip arkasından ağlanan döndüğüne sevinilen versiyonu var, var oğlu var!

Kır atımı bahçeye bağladım osmanı askere yolladım
Osman askere gidince kırk gün kırk gece ağladım

Açıkçası yukarıdaki versiyona göre türküyü dinleyince bir hikaye bulmak zor oluyor. Üstelik TRT kütüphanesinde de bu versiyon mevcut. Türküyü derleyen Rüstem Avcı da türküyü bu şekilde okumuş/derlemiş. Fakat dediğim gibi bu versiyonla hikaye bulmak kolay değil.

Gelelim bana dert olan kısma:

Bana kalırsa ozanımız Safiye'ye sırılsıklam aşık delikanlı bir kardeşimizdir. Fakat aralarında engel teşkil eden Osman Aga bizim civanımıza çok çektirmekte, kızı ozana vermek istememektedir. Üstelik kızı başkasına vermeyi düşünen Osman Aga, yiğidimizi dertlerden dertlere sürüklemektedir. Ozanımız da içinin yangınını şu dizelere dökmüştür:

Çıksam a urumeli düzüne / Alsam Safiye'yi dizime

Şimdi hemen ozanın hanımkızımız ile cinsel birlikteliği akla gelse de , hem kafiye kaygısından hem de belki de mecaz yapmak amacıyla bu "dize almak" deyiminin farklı bir anlamda kullanıldığını düşünüyorum. Okuduğum kaynaklarda ve sözlüklerde "dize almak" gibi bir deyime rastlamadım. Fakat "dize getirmek, boyunduruğu altına almak veya dizinin dibinde olması" gibi bir anlamda kullanılmış olabilir. Söz konusu bir türkü olduğundan uyak kaygısını da göz ardı etmiyoruz.

Safiye'm kınalar yakmış on parmağın birine

Safiye'nin ellerine kına yakılmış, gelin olmaya yakın olduğunu anlıyoruz.

Ar gelir Osman Aga ar gelir / Safiye'me karyola dar gelir

Safiye'yi ozana vermeyen Osman Aga'ya hitap ediliyor. Belli ki yiğidimizin gücüne gitmiş bu durum. Burada işte hayalgücü devreye giriyor. Bana kalırsa Osman Aga'nın Safiye'yi vermek istediği zatın hali vakti, ekonomik durumu ozanımızdan daha iyi değil. Daha iyi bir damat adayı olduğunu düşünen ozan, Osman Aga'ya veryansın ediyor.

En can alıcı kısma geliyorum: Safiye'ye karyola neden dar geliyor?

Karyola bilindiği üzere tahtanın üzerine serilmiş yataktan ibarettir. Dedemle köyde yapmıştık bir keresinde, epey rahatsız bir yatak olur. Yine bana kalırsa, yiğidimiz Safiye'nin karyoladan çok daha fazlasını hak ettiğini düşünmekte ve Safiye'nin de bu kişiyle evlenmekle mutlu olmayacağını, rahat edemeyeceğini söylemektedir. Yani öyle ilk anda anlaşıldığı üzere Safiye'nin çok kilolu olması veya azgın, hafifmeşrep olmasından kaynaklanan bir dar gelme değil!

Kıratımı bahçeye bağladım
Osman'ı gurbete yolladım
Osman gurbetten gelince
Üç gün üç gece ağladım

Türkünün bu dizeleri de hikayemizi destekler nitelikte. Ozan belli ki Osman Aga gurbete gidince epey rahatlamış, hatta kıratını bile bahçeye bağlamıştır, saklanıp gizlenmek zorunda değildir. Fakat Osman Aga dönünce ozan bu konforunu kaybetmiş, üç gün üç gece ağlamıştır. Demem o ki Osman Aga'nın gurbete veya askere gitmesi halinde arkasından ağlanması versiyonu gerçekten türkünün bütünüyle bağdaşmıyor, sanki iki kişinin ağzından söyleniyormuş havasında oluyor aynen "Sabahlara dayanamam Osman Aga" türküsünde olduğu gibi. Bu arada Osman Aga kimdir necidir bunu da sorgulamak gerek bir ara.

Osman aga Osman aga bak bana
Neler söyleyecem sana
Safiye de kızını ver bana
Güvey de olayım ben sana

Bu kısım da hikayemi destekler nitelikte, doğrusu bu dörtlükten sonra bu türkünün böyle bir hikayeye sahip olabileceği aklıma geldi.

İşin şakası bir yana ben bu türkünün Hey On beşli on beşli / Tokat yolları taşlı türküsüyle aynı kaderi paylaştığını düşünüyorum. Aslında epey hüzünlü bir türkü ama gerçekten insan dinlerken yerinde duramıyor. İşin diğer bir acı yanı da, türkülerimizin hikayelerine öyle kolay kolay ulaşamıyoruz. Erol Evgin dahi sahnede bu türküyü okuduktan sonra " Neden sığmıyormuş acaba karyolaya, şişman olduğundan mı?" demiş. Bırakın hikayeyi türkünün sözleri hakkında dahi bir fikir birliği yok. Üzerine yapılmış bir çalışmaya da rastlamadım.

Umarım Osman Aga fikrini değiştirmiş, yiğidimiz de Safiye'sine kavuşmuştur.

A.O. / 14.4.2015

Güncelleme: 4.5.2016: Konuyla alakalı ileri araştırma yapmak isteyenler için:

1. Aluş Nuş - Rumeli Türküleri Beste ve Güfteleriyle - Say Yayınları - 2008

2. Fikri Soysal ( 2012 ) - Tarihi Olaylar Işığında Rumeli Olay Türküleri ( www.fikrisoysal.net adresinden ücretsiz indirilebilir, bu makalenin özellikle kaynaklar kısmından faydalanabilirsiniz. )

Güncelleme 17.1.2021: okuduğum ünlü bir türkoloğa ait bir kitapta "dize almak" deyiminin "başını dizine yatırmak" , "başını dize almak" şeklinde kullanıldığını gördüm. Birini dizine yatırmak=dize almak. Seneler süren bir tefekküre gerek yokmuş. Yine 2017 yılında kendisinden izin almadığım için ismini burada zikredemeyeceğim bestekar ve güftekar bir beyefendiden Safiye'ye karyolanın dar gelmesinin çok çalışkan olmasından, misafirleri için adeta kendisini paralamasından bu sebeple yerinde duramadığından söylendiğini işittim ancak pek de ikna olmadım. Zira türkünün genelinde böyle bir hissiyat cereyan etmiyor. Geçen zaman içinde üzerinde esaslı olarak çalışmadığım bu blog özellikle Safiye'nin hikayesi ile ilgi çekmiş görünüyor. Ben de bugünkü gibi bu hikayeye dair ipuçları ile karşılaştıkça güncellemeler yapacağım.